Flipping the Classroom voor het muziekonderwijs

Met flipping the classroom maakt klassikale kennisoverdracht plaats voor online video of voor andere vormen van online instructie, ofwel het omdraaien van de les. Met behulp van www.virtuelelesruimte.nl is het concept Flipping the Classroom ook toe te passen voor de muziekles.

Wat is Flipping the Classroom?

Een klaslokaal kan soms een onnatuurlijke leeromgeving zijn. Je zet een groep leerlingen bij elkaar, neemt klassikaal de lesstof door en hoopt dat leerlingen geconcentreerd naar je luisteren.’ Dit zijn de woorden van Jelmer Evers, een docent geschiedenis op UniC Utrecht, die er voor heeft gekozen het roer letterlijk om te gooien. Vrijwel geen klassikale instructies meer, maar YouTube-colleges. Flipping the classroom heet het concept, ofwel het omdraaien van de les.

Jelmer Evers heeft voor Kennisnet drie filmpjes gemaakt over Flipping the Classroom die veel verduidelijken. De eerste twee filmpjes staan hieronder en raad ik aan te bekijken om dan verder te lezen. Op zijn blog is nog meer te vinden over Flipping the Classroom.

Tekst loopt door onder video's.

1. Flipping the Classroom: wat is het?

2. Flipping the Classroom: theorie en modellen

Flipping the Classroom in de praktijk

Met flipping the classroom maakt klassikale kennisoverdracht plaats voor online video - bijvoorbeeld op YouTube - of voor andere vormen van online instructie. Leerlingen luisteren en kijken thuis naar de uitleg van de lesstof, waardoor er in de les tijd vrijkomt voor dingen die normaal als huiswerk worden opgegeven: opdrachten maken, met digitaal lesmateriaal werken, onderzoek doen, in groepjes werken, etc. Vandaar de term ‘flipping the classroom’. Het idee is afkomstig van de Khan Academy, maar wordt ook regelmatig ingezet door professoren op universiteiten. Met flipping the classroom houdt de leraar in de les meer tijd over voor persoonlijke aandacht, begeleiding op maat en het beantwoorden van vragen van leerlingen. Video sluit bovendien aan op de belevingswereld van leerlingen. Als zij lesstof niet begrijpen, kunnen leerlingen de video opnieuw afspelen.

Jelmer Evers: ‘Op deze manier kunnen leerlingen de lessen volgen in hun eigen tijdspad.’ Flipping the classroom kent volgens Jelmer veel voordelen. ‘Leerlingen zijn tegenwoordig zo digitaal, dat het voor hen heel natuurlijk is om op deze manier lesstof te leren. En in de les kan ik nu veel meer een-op-een bezig zijn en extra tijd steken in activerende didactiek.’

Een duidelijke meerwaarde is volgens de bijzonder hoogleraar Onderwijspsychologie Tamara van Gog nu vooral het tijd- en plaatsonafhankelijk gebruik van video. "Leerlingen kijken wanneer ze willen, overal waar ze internet hebben."

Flipping the Classroom voor het muziekonderwijs

Flipping the Classroom is ook toepasbaar in het muziekonderwijs. Met behulp van digitale middelen is het mogelijk de muziekles te ‘flippen’ voor bijvoorbeeld

• Noten lezen
• Muziektheorie
• Harmonieleer
• Gehoortraining
• Algemene muziekleer
• Muziekgeschiedenis
• Vormleer

Flipping the Classroom met behulp van www.virtuelelesruimte.nl

Hieronder leg ik uit hoe ik Flipping the Classroom toepas in mijn pianolessen voor kinderen en volwassenen met gebruik van www.virtuelelesruimte.nl.

Flipping the Classroom en noten lezen

Het noten lezen voor kinderen gaat geleidelijk aan met de liedjes in de lesboeken mee en het oefenen gebeurt in eerste instantie voornamelijk in de les. Maar zodra de leerling er aan toe is gebruik ik online oefeningen noten lezen die de leerling thuis moet doen op dezelfde manier als ik in de les doe. Aangezien de docent van elke oefening die zijn leerling maakt een mail krijgt met de uitslag kan ik zien hoe goed de oefeningen gaan en of ik er in de les nog aandacht aan moet besteden. Deze oefeningen geef ik een langere tijd op, vaak maanden. Het voordeel van de online oefeningen is dat de leerling de gelegenheid heeft om de oefeningen te doen buiten de lestijden om.

Volwassenen kunnen over het algemeen zelfstandiger en sneller leren noten lezen en die laat ik de lesstof en oefeningen vaak online doen, of een combinatie van een eerste opzet in de les en verder online. Dit scheelt me veel lestijd en ik hoef niet steeds bij elke leerling opnieuw hetzelfde uit te leggen. Zo heb ik leerlingen die al na een paar lessen goed konden noten lezen, wat ze anders veel meer tijd gekost zouden hebben.

Flipping the Classroom en muziektheorie

Flipping the Classroom is ideaal toepasbaar voor muziektheorie (harmonieleer, gehoortraining en muziekleer). De theorie over intervallen, akkoorden en toonladders is heel goed met behulp van digitale middelen uit te leggen, video en geluid zijn meer geschikte media voor het muziekonderwijs dan tekst, plaatjes en soms een cd zoals in theorieboeken. Ook is het heel goed mogelijk om muziekleer, harmonieleer en gehoortraining online te oefenen. Dit biedt heel veel mogelijkheden voor de docent om een goed, gestructureerd en compleet lesprogramma aan te bieden terwijl het weinig tijd kost in de les.

Een geflipte les harmonieleer: grote en kleine-tertsdrieklanken

Met een voorbeeld wil ik laten zien hoe ik mijn kennis over intervallen, akkoorden en toonladders aan mijn leerlingen overdraag met het ‘flippen’ van de les. Als onderwerp kies ik de theorie over grote en kleine-tertsdrieklanken en een oefening.

Bekijk de volledige lesstof en oefeningen bij Harmonieleer hoofdstuk 3.3 fase 3 op de demo-site. Neem dit erbij om de volgende stappen te bekijken.

Ik geef de leerling eerst als huiswerk op om de theorie van dit hoofdstuk te leren en Harmonieleer oefening 3f (herkennen van grote en kleine-tertsdrieklanken)  te maken. In de les heb ik hier dan nog geen aandacht aan besteed. De leerling bekijkt thuis de video’s en bijbehorende noten voorbeelden, de tab samenvatting geeft nog een overzicht. Vervolgens maakt de leerling Harmonieleer oefening 3f (klik hiervoor op de tab oefenen en dan op de knop met de naam van de oefening). Bij afronding van de oefening ontvangt de docent een mail met de uitslag en kan het complete rapport van de oefening zien (inclusief alle vragen, antwoorden en gemaakte fouten). Zo kan de docent zien dat de leerling de lesstof heeft bekeken en of de lesstof is begrepen.

Aan de hand van de uitslag van de oefening (en het soort oefening) kan de docent besluiten:

• of het nodig is de gemaakte fouten samen in de les te bekijken
• of de leerling meer uitleg nodig heeft
• of de oefening nog een keer gemaakt moet worden
• of het nuttig is om de oefening ook eens helemaal in de les te doen (bijvoorbeeld voor het noten lezen en het oefenen op het instrument)
• of de lesstof toegepast kan worden op het instrument
• of de lesstof vervolgd kan worden met gehoortraining
• of de leerling verder kan gaan met de volgende oefening of lesonderdeel

Activerende didactiek: zet de leerlingen aan het werk

De leerling heeft zich de lesstof online kunnen eigen maken en oefenen zonder dat de docent hiervoor veel tijd nodig heeft gehad tijdens de reguliere les.

De tijd die hierdoor vrij komt in de les kan de docent goed gebruiken om het geleerde in de praktijk toe te passen. Bijvoorbeeld om dit toe te passen op een stuk wat de leerling op het moment speelt of om een (kleine) improvisatie te doen. Flipping the Classroom gaat dus niet alleen over online video’s kijken en het online oefenen ervan, maar vooral om wat er gebeurt met de lesstof na het online gedeelte, namelijk in de les zelf. Hierin is een belangrijke rol voor de docent weggelegd.

Flipping the Classroom en gehoortraining

Een belangrijk onderdeel in de muziekles is gehoortraining en zou tijdens de muziekles structureel aan bod moeten komen. Helaas blijkt dit in de praktijk moeilijk te gaan, vooral omdat er in de reguliere les geen of weinig tijd voor vrijgemaakt kan worden en omdat er weinig goed gestructureerde middelen zijn. Ik gebruik www.virtuelelesruimte.nl om samen met de theorie ook gehoortraining oefeningen te doen via het ‘flippen’ van de les.

In het behandelde voorbeeld bij Een geflipte les harmonieleer: grote en kleine-tertsdrieklanken geef ik de leerling als huiswerk op om de bijbehorende gehoortraining oefening te doen.

Bekijk de volledige lesstof en oefeningen bij Gehoortraining hoofdstuk 3.9 Grote en kleine-tertsdrieklanken op de demo-site.

De leerling doet deze oefening eerst thuis en aan de hand van de uitslag van de oefening (en het soort oefening) kan de docent besluiten:

• of het nodig is de gemaakte fouten samen in de les te bekijken (sommige leerlingen vinden bepaalde gehoortraining oefeningen moeilijk en hebben veel begeleiding en herhaling nodig)
• of de leerling meer uitleg nodig heeft (bijvoorbeeld omdat de leerling de theorie niet goed kan toepassen)
• of de oefening nog een keer gemaakt moet worden (gehoortraining is een vaardigheid en het is goed oefeningen vaak te herhalen)
• om de oefening ook in de les te doen (gehoortraining oefeningen doe ik ook altijd in de les op een instrument)
• of de leerling verder kan gaan met de volgende oefening of lesonderdeel

Het grote voordeel van de online gehoortraining oefeningen is ook dat de leerling de gelegenheid heeft om de oefeningen te doen buiten de lestijden om.

Flipping the Classroom voor de muziekles biedt veel voordelen

Ikzelf werk al een geruime tijd met de ‘geflipte les’ en het bevalt me uitstekend. Met behulp van www.virtuelelesruimte.nl kan ik een volledig en gestructureerd lesprogramma aanbieden voor elke leerling afzonderlijk gedifferentieerd, zonder dat het veel extra tijd kost in de les.

Meer over Flipping the Classroom

De volgende tekst is een samenvatting van diverse teksten te vinden op de site van Kennisnet.

Belang voor het onderwijs

Steeds meer leraren zetten instructie- en uitlegvideo's op YouTube. Ook in het hoger onderwijs zijn online colleges - de zogenoemde Massive Open Online Courses (MOOC's) - in opkomst. Voor het onderwijs biedt leren met video verschillende voordelen. Het belangrijkst is dat leraren in de les tijd over houden voor persoonlijke aandacht, het beantwoorden van vragen en voor project- en groepsopdrachten en begeleiding op maat. Een geflipte les kan ervoor zorgen dat leerlingen in de klas actiever zijn.

Daarbij komt dat video aansluit op de belevingswereld van leerlingen en dat zij een video opnieuw kunnen afspelen als zij iets niet begrijpen. Ook stimuleert video hen om vaker te kijken naar delen die zij interessant vinden. Flipping the classroom kan bijdragen aan gedifferentieerd onderwijs.
De uitdaging bij flipping the classroom is niet het maken van video's, maar het goed benutten van de vrijgekomen tijd. Om een geflipte les te integreren in het onderwijs moet de leraar bovendien beschikken over digitale vaardigheden.

Simpeler en duidelijker

Hoe gebruiken leerlingen YouTube? Misja Wessels (16, 5-gymnasium) gebruikt voor wiskunde, Latijn en economie YouTube om te leren. "Ik kijk thuis bijvoorbeeld op het kanaal Classica Nova voor Latijn. Daar staan video's van 10 minuten die vaak simpeler en duidelijker zijn dan de lange lessen van 50 minuten op school."
Hij besloot extra te leren via YouTube doordat hij de boeken saai vond en de docent niet altijd goed begreep. Op zijn schoolexamen economie haalde hij opeens een 7,5, één van de hoogste cijfers van de klas. "Filmpjes kijken maakt de lesstof veel kleurrijker."

Pauzeren en terugspoelen

"Veel mensen denken dat dit de video-generatie is, maar we maken allemaal meer gebruik van YouTube - Ik kijk er ook weleens op hoe ik iets moet doen," zegt Olaf de Groot, coördinator leergemeenschap van Kennisnet. Dat komt volgens hem omdat online video's kijken zo laagdrempelig is.
"Daarnaast kun je video's in alle rust bekijken, pauzeren en terugspoelen, dat gaat in de les niet." Uit onderzoek blijkt dat leren van videovoorbeelden heel effectief kan zijn, vooral als de leerbron aansluit bij het geheugen van de leerling.

Balans tussen leermiddelen

Maar er zijn wel een paar voorwaarden om daar optimaal gebruik van te kunnen maken volgens De Groot: "Er is een balans tussen de verschillende leermiddelen nodig en de docent moet er wel een rol in spelen." Volgens hem realiseren leerlingen en docenten zich nog niet altijd dat een video kijken slechts een onderdeel is van het leerproces; daar moet bijvoorbeeld wel een verwerking op volgen wil het nut hebben.

Meer tijd over

Met video's kun je beter differentiëren. Daardoor houdt ze meer tijd over voor leerlingen die extra aandacht nodig hebben en hoeft ze minder uitleg voor de klas te geven. "Leerlingen die sneller klaar zijn krijgen extra video-opdrachten."

Leerling heeft de regie

De leerling heeft zelf de regie en dat is een groot voordeel, benadrukt ook Erno Mijland, specialist digitale didactiek en als adviseur en trainer actief in het onderwijs. "Een leraar in de klas kun je niet terugspoelen, een leraar op internet wel. Je kunt hem stilzetten en pauzeren als je wordt afgeleid. En een ander aspect is dat die YouTube-filmpjes vaak met heel veel zorg zijn gemaakt. Het is het best denkbare verhaal dat de leraar te vertellen heeft, in een combinatie van woord en beeld. Dat is iets waarbij sommige leerlingen zeer zijn gebaat."

Geen vervanging traditioneel onderwijs

Video-onderwijs is geen totale vervanging van het traditionele onderwijs, zegt Mijland. Het is een extra toevoeging. "Maar alleen 'ouderwets' onderwijs in een tijd dat internet zoveel te bieden heeft, zou frustratie opleveren. Zou jíj het pikken als je weet dat er een garage vol fantastisch gereedschap is en je moet met alleen een handzaag een tafel in elkaar zetten?"

Interactie leerling en docent

Het gebrek aan interactie tussen leerling en docent bij video-onderwijs, is ook iets waar Van Gog op wijst. "Er zijn aanvullende leeractiviteiten nodig om de informatie goed te verwerken en er zelf mee te oefenen. De kwaliteit van die activiteiten, die eventueel ook online zouden kunnen plaatsvinden, zal sterk medebepalend zijn voor het leerrendement. Dat geldt ook voor flipping the classroom (thuis kijken, op school oefenen). Het succes valt of staat met de manier waarop aanvullende leeractiviteiten worden vormgegeven."